انواع جمله

انواع جمله:

جمله از نظر محتوا و پیام چهار نوع است:

ا- جمله ی خبری: جمله ای است که خبری را می رساند.              مثال: احمد به مدرسه رفت.

۲- جمله ی پرسشی: جمله ای است که سؤالی را می پرسد.      مثال: احمد کجا رفت؟

۳- جمله ی امری: جمله ای است که انجام عملی را می خواهد.    مثال:کتابتان را باز کنید.

۴- جمله ی عاطفی: جمله ای است که یکی از عواطف واحساسات انسانی مثل تعجّب، تأسف،

خوشنودی، آرزو، دعا،خشم، نفرت و تحسین را بیان می کند.        مثال:

- چه  هوای خوبی!

- افسوس که زمان به سرعت می گذرد!

- دشت هایی چه فراخ!

- کاش امسال به مسافرت برویم!

- سپاس باد یزدان توانا و توانا را!

- آفرین بر تو!

نکته ی مهم: همانطور که در مثال های بالا مشاهده کردید در پایان جملات خبری و امری

علامت نقطه((.)) ودرپایان جملات پرسشی علامت سؤال ((؟)) ودرپایان جملات عاطفی علامت تعجّب

 ((!)) می گذاریم.

دهقان

پارادوکس

آن است که در کلام دو امر متضاد را به یک چیز نسبت بدهیم به گونه ای که ظاهراً  وجود یکی نقض وجود دیگری

 باشد . شاعر این امر متضاد را چنان هنرمندانه به کار می برد که قابل پذیرش است . (جمع تضاد در یک مورد

 برای زیبا جلوه دادن معنا)

مثال : جامه اش شولای عریان است .

توضیح : واژه شولا به معنی « لباس » ، که برای پوشیدن بدن است و وقتی با « عریانی » همراه می شود معنی

 ضدیت خود را از دست می دهد.

نکته: متناقض نما معمولا به دوشکل درکتاب های درسی آمده است :

              1- اضافی با کسره( نقش نمای اضافه با صفت ):

مثال: سرد گرم , فریاد خاموشی , درد بی دردی , پادشاه گدا , سرشار از تهی و...

     2 -غیر اضافی که باید از مفهوم کلی بیت یا جمله درک شود در این نوع معمولا بین مفهوم یا کلمه ی متضاد

 نقش نمای «از » نیز می آید

مثال:  نیست شو تاهستی ات از پی رسد           تا تو هستی هست در تو کی رسد ( هستی از نیستی یافتن)

 و یا کسب جمعیت از زلف پریشان کردن - از سرما گرم شدن - از شدت درد شاد شدن-  بحر در کوزه- خفتگان

 بیدار      -  پیدای پنهان- باغ بی برگی - شولای عریانی- وضوی خون گرفتم - تا زاندک توجهان شود پر- جهان

 با این فراخی تنگت آیو -فریاد بی صدا- حاضر غایب- دمیدند گفتی شب آمد به روز -آن چه نادیدنی است آن بینی

مثال از کتاب درسی :

1- فلک در خاک می غلتید از شرم سرافرازی            اگر می دید معراج زپا افتان ما را

2- کسی که وسعت او در جهان نمی گنجد                 به خانه ی دل من آمده است به مهمانی

3- مردی تذرو کشته را پرواز داده                              اسلام را در خاموشی آواز داده

4-هرگز وجود حاضر غایب شنیده ای                         من در میان جمع و دلم جای دیگر است

5- کسی شود این روان من ساکن                               این چنین ساکن روان که منم

6- گوش ترحمی کن کز ما نظر نپوشد                         دست غریق یعنی فریاد بی صداییم

7- زان سوی بحر آتش گر خوانیم به لطف                    رفتن به روی آتشم از آب خوش تر است

8- می خورم جام غمی هر دم به شادی رخت            خرم آن کس کو بدین غم شادمانی می کند

9- چنین نقل دارم زمردان راه                                    فقیران منعم، گدایان شاه

10- مثال عشق پیدایی و پنهانی                                  ندیدم همچو تو پیدا وو پنهان

11- زکوی یار می آید نسیم باد نوروزی                    از این باد ار مدد خواهی چراغ دل برافروزی

12- آنچه می شناسد شب دیگری است، شبی است که از بامداد آغاز می شود

  13- غرش باد آوازهای خاموشی را افسار گسیخته کرده بود.

14- این برایش سخت آسان بود و ساده

15- آنانی که تنبیه می کنند اثری جز بی اثری ندارند

16- آن چه جگر سوزه بود باز جگر سازه شود

 17 - از خوشحالی گریه کردم

18- پر است خلوتم از یک حضور رو حانی

  19 - خنده اش خونی است اشک آمیز

20- دولت فقر خدایا به من ارزانی دار

  21- بر بساطی که بساطی نیست.

 22- از تهی سرشار، جویبار لحظه ها جاری است.

 23-  آفتاب پنهانی       

24- کسب جمعیت از، آن زلف پریشان کردم 

 25-  روشنتر از خاموشی 

26- بیا که قصر امل سخت سست بنیاد است 

 27- در خاموشی ها قامت فریاد بسته

28- بیا که باد تو آرامشی است طوفانی

29-ناپیدای کران در محدود جای گیرد    

30-    جهانی شبیه به بهشت که در آن کوشیده است تا «نامحدود کران» در «محدود»جای گیرد و لانه ای برای

 «نامحدود» جسته است .   

دهقان

اسم ها

تعریف اسم :کلمه ای که برای نامیدن شخص یا حیوان و یا چیزی به کار می رود .

ü   علامت جمع در زبان فارسی «ها» و «ان» می باشد که به کلمه ی مفرد ا ضافه می شود .

          درختان ،پاها ،سنگ ها

ü   برای جمع بستن تمام کلمه ها می توان از «ها» استفاده کرد .

 در +ها         درها                                 انسان +ها        انسان ها

ü   اگر در آخر اسمی «ه» بیاید ،هنگام جمع بستن با «ان»حرف «ه»را براشته و

        به جای آن حرف میانجی «گ»را میگذاریم.

 واژه +ان         واژگان

ü   کلمه هایی که به «الف»یا «واو» ختم می شوند ،هنگام جمع بستن با

           «ان» بین کلمه و «ان» جمع ،حرف «ی»اضافه می شد .

دانا +ان         دانایان

ü   البته کلمه هایی وجود دارند که به آن ها «ی» اضافه نمی شود.

بانو+ان          بانوان

ü   در نام مکان ها ،علامت «ان » نشانه ی جمع نیست .

اصفهان،تهران

  تعریف اسم معرفه :اسمی است که برای شنونده و گوینده

 شناخته شده باشد .

دفتر را از سهیل گرفتم .«هم دفتر وسهیل معرفه هستند زیرا شنونده

 و گوینده می دانند که ازکدام دفتر و از کدام شخص سخن به میان آمد »

  تعریف اسم نکره : اسمی است که برای گویده و شنونده شناخته

 شده نیست .

از مردی کتابی خریدم .«در این جمله مرد و کتاب نا مشخص هستند و

 معلوم نیست که از کدام مرد یا کتاب سخن گفته شده»

  نشانه های نکره در زبان فارسی عبارت اند از :«یک»قبل از اسم و

 «ی»بعد از اسم .

یک نوجوان به ورزشگاه رفت .  

«یک» در ابتدای جمله

نابینایی در شب         

«ی»در بینایی

·       تعریف اسم ذات :به اسمی که در خارج ذهنما وجود دارد یا بهتر

 است بگوییم وجودش وابسته به دیگری نباشد .

بهروز ،ماه و شلوار

·       تعریف اسم معنی :به اسمی که خارج از ذهن ما وجود ندارد ،اسم

 معنی می گویند .

روشن ،هوش و علم

·       اسم عام : اسمی است که شامل کلیه ی افراد هم جنس باشد .

کتاب ،دختر و شهر

·       اسم خاص :اسمی است که بر افراد مخصوص یا چیز های مشخصی

 دلالت کند .

قران ،محمد و کرج

o     تعریف اسم مصدر :به اسمی گفته می شود که نشانه ی مصدر را

 ندارد ،اما بر معنی مصدر دلالت می کند ،برای ساختن اسم مصدر به

 صورت های زیر عمل می نماییم .

a)  بن مضارع +ـــــِ + ش

b)  بن مضارع +ه

c)   اسم + ی

d)  صفت +ی

e)  بن ماضی +و+ بن مضارع

f)     اسم +بن مضارع +ان

g)   بن مضارع +و+بن مضارع

h)  بن ماضی +ار

i)     بن ماضی +مان

j)     بن ماضی +مان

§       واژه های غیر ساده به صورت های مختلف ساخته می شوند :

1.      با +اسم =صفت مثبت           با +هنر

2.   بی +اسم =صفت منفی         بی +سواد

3. باز =بن مضارع =اسم              باز +رس

4.  نا +اسم یا صفت =صفت منفی          نا +شنوا  

5.  فعل امر+ا+فعل امر =اسم      کش +ا+کش

6.   اسم +ا+اسم=اسم                  سر +ا+سر

7.  بن ماضی +و+بن مضارع=اسم       گفت +و+گو

8.  اسم +به+اسم =صفت          دیوار +به +دیوار

9.    اسم +الف ندا =منادا               سعدی +ا

10.  صفت +الف =اسم                 دراز +ا

11.   فعل امر +الف =صفت            بین+ا   

12.            اسم+انه=صفت                  شاگرد +انه

13.          صفت +انه=صفت مشترک یا قید  زیرک +انه 

14.           اسم+بان=محافظت       جنگل +بان

15.           اسم+چه=بر کوچکی دلالت کردن         باغ +چه

16.           اسم +دان =اسم مکان      نمک+دان

17.           اسم +زار=اسم مکان        چمن +زار

18.           اسم +سار =فراوانی و مکان       کوه +سار

19.اسم +ستان=اسم مکانی               گل +ستان

20.           بن ماضی +گار =صفت فاعلی     آفرید +گار

21.            اسم +گر =اسم شغل           مس +گر

22.         اسم +گر =صفت فاعلی     ستم +گر

23.       بن مضارع +گار =صفت فاعلی        آموز +گار

24.         اسم +گین =صفت                  غم +گین

25.        اسم +گاه=اسم مکان     نمایش +گاه

26.        اسم +گاه =اسم زمان        شام +گاه

27.        اسم +مند =صفت             هنر +مند

28.        اسم +ناک=صفت             ترس +ناک

29.         بن مضارع +نده =صفت فاعلی     خوان+نده

30.         بن مضارع +ه=اسم مصدر                    نال +ه

31.          اسم +ه=صورتی از تشبیه                      چشم +ه

32.       صفت شمارش +ه=اسم                         هزار +ه

33.     اسم +ی =صفت نسبی                          ایران +ی

34.      اسم +یّه=اسم مکان                             حافظ +یه

35.      اسم +ینه =صفت نسبی                  پشم +ینه

36.      اسم +ین =صفت نسبی                سیم +ین

37.      مصدر +ی =صفت لیاقت                  پوشیدن +ی

38.      اسم +بن مضارع =اسم مشاغل       ماهی +فروش

39.       اسم +اسم=اسم مکان                  دارو +خانه

40.          اسم +اسم=اسم                     خود +کار

41.           اسم +بن مضارع = اسم              گردن +بند

42.        اسم +اسم =صفت مرکب              دریا +دل

43.      اسم +صفت =صفت مرکب                    سر +بلند

44.       اسم +بن مضارع = صفت مرکب          حاصل +خیز

Ø   استفاده از گذار :اگر معنی کلمه با نهادن ،قرار دادن و یا

 وضعکردن متناسب باشد ،از گذار استفاده می کنیم

 .مانند:قانون گذار ،بنیان گذار،تخم گذار ،شماره گذار،اثر گذار ،تاج

 گذار

Ø   استفاده از گزار :اگر معنی کلمه با ادا کردن ،تعبیر کردن و یا به

 جا آوردن متناسب باشد ،از گزار استفاده می کنیم . مانند :نماز

 گزار ،کار گزار ،وامگزار

Ø   روش پیدا کردن جمله ها :

تعداد جمله ها=شبه جمله +فعل های حذف شده ،فعل

 های موجود

v  حذف به قرینه لفظی :نویسنده یا گوینده برای جلوگیری

 از تکرار ،می تواند گاهی فعل را حذف کند . اگر حذف فعل

 به خاطر جلوگیری از تکرار باشد ،آن را حزف به قرینه لفظی

 می گویند .

v  حذف به قرینه معنوی :اگر شنونده یا خواننده از روی

 معنی جمله بفهمد که فعل حذف شده است.

§       مصدر =بن سوم شخص مفرد ماضی +ن

§       ماضی ساده =بن ماضی +شناسه (م ،ی،ـــ ،یم ،ید ،ند )

§       ماضی نقلی =بن ماضی +ه+(ام ،ای ،است،ایم ،اید ،اند )

§       ماضی استمراری =می +بن ماضی +(م ،ی،ـــ ،یم ،ید ،ند )

§       ماضی التزامی =بن ماضی +ه+باش +(م ،ی،د،یم،ید،ند )

§       ماضی بعید =بن ماضی +ه+بود +(م ،ی،ـــ ،یم ،ید ،ند )

§       مضارع التزامی =ب +بن مضارع + (م ،ی،د،یم،ید،ند )

§       مضارع اخباری =می +بن مضارع + (م ،ی،د،یم،ید،ند )

§       فعل امر مفرد=ب +بن مضارع

§       فعل امر جمع=ب+بن مضارع+ید

§       فعل نهی =م یا ن+بن مضارع

حقایقی